Bütün dünyada istiqrazların gəlirliliyinin mənfi olduğu, riskli aktivlərin gəlirliliyinin sürətlə azaldığı, kütləvi pul təklifinin edildiyi, yastıq altında qalan pulların inflyasiyanın təsiri nəticəsində dəyərsizləşdiyi bir vaxtda nəyə investisiya etmək olar? Bu sual hələ ki, yalnız idarəetməsində trilyonlarla dollar vəsait olan investisiya, pensiya və hedc fondlarının rəhbərlərini düşünürür, amma yaxın gələcəkdə hər bir siravi vətəndaşın problemi ola bilər.

Aktivləri risksiz və riskli olmaqla 2 hissəyə ikiyə ayıra bilərik. Risksiz aktivlər qısa və orta müddətli dövlət istiqrazlarıdır. Digər aktivlər saxlamaq üçün isə premium risk tələb edir və onların gəlirliliyi dövlət istiqrazlarında yüksək olmalıdır. Amma istiqraz bazarındakı vəziyyət investorlar üçün heç də ürəkaçıcı deyil. İnterkontinental Əmtəə Birjasının məlumatlarına əsasən, 250 trilyon dollarlıq borc bazarının 60%-nin illik gəlirliliyi 2%-dən azdır. 

İstiqrazların 13 trilyon dollarlıq hissəsinin gəlirliliyi isə mənfidir, Yəni investorlar onlara yatırdıqları vəsaitin hesabına nəinki gəlir əldə edir, əksinə pul itirir. Nəzərə almaq lazımdır ki, bu istiqrazların içərisində olduqca riskli emitentlərin istiqrazları da var. Son vaxtlar bəzi spekulativ istiqrazların da gəlirliliyi mənfiləşməyə başlayıb və bu, qeyri-sağlam investisiya mühitindən xəbər verir. 

Mənbə: Bloomberg

Mənfi gəlirliliyə malik istiqrazların həcminin sürətlə artmasının səbəblərindən biri zəif monetar siyasət, digəri isə bazarın reallığıdır. Mərkəzi banklar uçot dərəcəsini 0%-ə yaxın saxlamaqla pul bazası artırır (pul bolluğu yaradır) və pulu dəyərsizləşdirir. İnvestorların əlinə keçən ucuz pul vəsaitləri isə istiqrazların alınmasına yönələndirilir və qiymətlərin artmasına, “maliyyə köpüyü”nə səbəb olur. Qiymətlər artdıqca gəlirlilik azalır. Spekulativ nöqteyi nəzərdən bu müsbət haldır, yəni qiymətlər artır və qısa müddətdə investor gəlir əldə edir. Lakin, uzunmüddətli investorlar, məsələn pensiya fondları, kommersiya bankları üçün bu hal mənfi gəlirliliyə gətirib çıxarır. Onlar isə vəsaitlərini məcburi qaydada investisiya etməlidirlər - pensiya fondu vəsaitlərinin böyük hissəsini uzunmüddətli dövlət istiqrazına yatırmalıdır. Dolayı yolla isə mənfi gəlirlilikli dövlət istiqrazları əslində investorun vergiyə cəlb olunması deməkdir. Aydındır ki, dövlətlər istiqraz bazarındakı “maliyyə köpüyü”nün partlamasına icazə verməyəcəklər və istənilən qədər pul çap edəcəklər. Korporativ istiqrazlar üçün isə bunu demək bir qədər çətindir. Bir neçə ciddi korporativ müflisləşmə bu bazardakı qiymətlərin düşməsinə və investorların pul itirməsinə səbəb ola bilər.

Səhm bazarında da vəziyyət çox fərqli deyil, sürətlə artan qiymətlər dividendlərin gəlirliyini azaldır və riskli aktivlərə məxsus mükafatları yox edir. ABŞ-ın 500 böyük şirkətinin ortalama dividend gəlirliliyi 2% ətrafındadır və getdikcə azalacağı proqnozlaşdırılır. Daha dəqiq desək, investor üçün risksiz dövlət kağızı ilə riskli səhm arasında heç bir fərq qalmır. İqtisadi tənəzzülü də əlavə etsək, səhm bazarının kapitallaşması bir neçə ay içində əriyə bilər və yenə də investorlar kütləvi pul itirə bilərlər.

Sıravi vətəndaşlara da proseslər təsir edir. İnkişaf etmiş ölkələrdə şirkətin gəlirlərində əmək haqqının payı azalmağa başlayıb. Dəyərin yaradılmasında iştirak edən kapitalın gəlirliliyi, əməyin isə qiymətləndirilməsi azalır.  

Mənbə: Bridgewater Associates ( Ray Dalio)

125 milyard dollar vəsait idarə edən Bricvater Assosieyts fondunun CEOsu Ray Dalio hesab edir ki, hazırdakı vəziyyət 1930-cu illəri xatırladır. O vaxtlar da faiz dərəcələri sıfıra yaxın idi və mərkəzi banklar kütləvi şəkildə pul təklifini artırırdılar. ABŞ-da faiz dərəcələri və pul kütləsi bənzər inkişaf tempinə malik idi.

Dalio qeyd edir ki, vəziyyətin bu şəkildə inkişafı sosyal partlayışa və geosiyasi konfliktlərə səbəb ola bilər. Belə olan halda, investorların yönələcəyi mümkün istiqamətlərdən biri əmtəə bazarları və xüsusilə də qiymətli metallardır. Təsadüfi deyil ki, son bir ildə istər mərkəzi bankların istərsə də investisiya fondlarının qiymətli metallara olan marağı artıb. Xüsusilə Çinin gümüş bazarındakı aktivliyi nəzərə çarpır. Əmtəə Fyuçers Ticarət Komissiyasının hesabatına əsasən iyun ayında gümüş bazarında tək bir iştirakçının 9,1 milyon kiloqram dəyərində gümüş alış pozisiyası olub. Hesab edilir ki, belə bir həcmdə pozisiyaya yalnız Çin Mərkəzi Bankı malik ola bilər.

Qızılın qiyməti də iyul ayında 2013-cü ildən bu yana ən yüksək həddinə çatıb. Eyni zamanda da mənfi gəlirlikli istiqraz həcmləri ilə qızıl qiymətləri arasında güclü korelasiya müşahidə olunur. Belə ki, istiqrazların həcmi artıdqca qızılın qiyməti də artır. 

Mənbə: Bloomberg

Gələcəyi görmək çətindir, lakin tarix bu və yaxud digər şəkildə təkrarlanır. 

©Report