2020-ci il fevral ayının sonlarında, İtaliyanın COVID-19 səbəbindən tətbiq olunan qapanmaya gedən ilk Avropa ölkəsi olmasından bir neçə gün əvvəl, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, İtalyan həmkarı Prezident Sergio Mattarella ilə ikitərəfli danışıqlar aparmaq üçün Romaya səfər etdi. Səfər nəticəsində imzalananan Çoxtərəfli Strateji Tərəfdaşlığın Gücləndirilməsi üzrə Birgə Bəyannamə iki ölkə arasında son dərəcə perspektivli ticarət əlaqələrinin təməlini qoydu. Ənənəvi enerji ticarətindən bəhrələnən İtaliya və Azərbaycan taktiki birliyi artıq müdafiə, infrastruktur və sərmayəni də əhatə edən daha bütöv bir ticarət tənzimləməsini əhatə edir. Bir çox mütəxəssis və yerlilər indi İtaliyanı Azərbaycanın ən öndə gedən Avropa müttəfiqi hesab edir və bu tərəfdaşlığın Avropa ölkələri üçün ənənəvi Avropa mərkəzli əhatə dairəsi xaricində artan fürsətlərə işıq tutduğunu iddia edirlər.

Azərbaycanın neftlə zəngin Abşeron yarımadası – Qafqaz dağlarının Xəzər dənizinə qovuşduğu şərq uzantısı - min illərdir tacirləri özünə cəlb edir. Müasir Azərbaycan ərazisindən keçərək etdiyi səyahətləri İl Milion-da təsvir edən böyük İtalyan səyyahı Marko Polonun öz xatirələrində Azərbaycana istinad etdiyi düşünülür. Azərbaycan əsrlər boyu ən güclü ticarət əlaqələrini bu yarımadadan başlayaraq qurub. Son illərdə, Abşeron yarımadası həm də Azərbaycanın ən maraqlı müasir münasibətlərindən birinin başlanğıc nöqtəsinə çevrilib.

Cənub Qaz Dəhlizi (CQD) Gürcüstan, Türkiyə, Yunanıstan və Albaniyadan keçərək Azərbaycan qazını İtaliyanın Brindisi sənaye limanındakı son təyinat nöqtəsinə çatdırır. Tikintisi keçən il tamamlanan Cənub Qaz Dəhlizinin son hissəsi - Trans-Adriatik Boru Kəməri (TAP) – ötən ilin 30 dekabr tarixində Azərbaycandan ilk dəfə olaraq təbii qazı İtaliya sahillərinə çatdırdı.

TAP, İtaliya-Azərbaycan enerji ticarətinin təməl sütununu təşkil edən və İtaliyanı Azərbaycanın bir nömrəli ticarət partnyoruna çevirən möhtəşəm əlaqəyə əsaslanan münasibətlər xəttin son hissəsidir. 2019-cu ildə iki ölkə arasındakı ticarət dövriyyəsi 6 milyard dollar təşkil edib, həmin ildə İtaliyanın aldığı qazın 17%-i Azərbaycanın payına düşüb. CQD-nin bu əlaqəni daha da genişləndirəcəyi və hər il İtaliyaya 10 milyard kubmetr Azərbaycan qazı ötürəcəyi gözlənilir.

Avropa Komissiyası tərəfindən irəli sürülən CQD, qaz mənbələrini şaxələndirərək Avropanın Rusiya və Şimali Afrika qazından asılılığını azaltmağı hədəfləyir. Rusiya 2018-ci ildə AB-nin ümumi qaz idxalının 40% -ni təmin edərək AB-nin ən böyük xarici təchizatçısı olaraq qalır. AB üçün və xüsusilə İtaliya üçün CQD, şərqdə yeni bir alternativi təmsil edir. Azərbaycan üçün CQD, Avropaya potensial bir marşrut təmsil edən İtaliya vasitəsilə Avropa ilə daha da yaxınlaşmaq üçün qızıl imkandır.

Prezident İlham Əliyev fevral ayında Romanı tərk edərkən geriyə enerji razılaşmasından daha çoxunu buraxdı. Nəticədə, yeddi ay sonra alovlanan Dağlıq Qarabağ münaqişəsini həll etməkdə ona kömək edəcək güclü bir Avropa müttəfiqi qazandı.

Azərbaycanın Dağlıq Qarabağı Ermənistan işğalından azad etmək səyləri 27 sentyabr səhərində başlandı və 10 noyabr tarixinədək davam etdi. Qərb güclərinin tərəddüdünə baxmayaraq, münaqişəyə dair bir qərar qəbul edildi və bir neçə aydır ki, davamlı bir atəşkəs müşahidə edilir.

Bakının Azadlıq Meydanında keçirilən qələbə şənliklərinə fəxri qonaq olaraq dəvət edilən Rəcəb Tayyib Ərdoğanın rəhbərliyi altında münaqişənin sona çatmasına kömək edən Türkiyə beynəlxalq səviyyədə böyük nüfuz qazandı. Avropada isə Qərbin səssiz dəstəyini qazanmağa kömək edən İtaliyanın iştirakı idi. Azərbaycan və Ermənistan arasındakı gərginliyin sülh yolu ilə həll olunmasını təşviq etmək üçün yaradılan çoxtərəfli qrupun - ATƏT-in Minsk Qrupunun üzvü olaraq, İtaliya suverenlik, ərazi bütövlüyü və milli sərhədlərin toxunulmazlığı prinsiplərini müdafiə edən ilk üzv oldu. Məhz bu üç prinsip Azərbaycanın ənənəvi olaraq Dağlıq Qarabağa iddiası üçün əsas gətirdiyi beynəlxalq hüququn üç ana prinsipi idi[1]. Bu tanınma Azərbaycanın ərazi iddialarına beynəlxalq etimadın göstərilməsinə kömək etdi.

Azərbaycanla mövcud enerji əlaqələri barədə kifayət qədər məlumatlandırılmasına baxmayaraq, İtaliyanın hərəkətə keçmək qərarı ikitərəfli razılaşmalarda yeni bir mərhələ açdı. Əvvəllər İtaliya ilə Azərbaycan arasında sadəcə bir iqtisadi münasibət olduğu halda, indi güclənən tərəfdaşlığın əsasını təşkil edə biləcək siyasi bir ittifaq mövcuddur.

Münaqişənin həllində iştirakına görə İtaliyaya Qarabağda enerji infrastrukturu müqaviləsi verildi. 2020-ci ilin dekabrında imzalanan saziş sayəsində İtaliya Azərbaycanın azad edilmiş ərazilərində enerji infrastrukturunun yaradılmasına öz töhfəsini verəcəkdir.

İtaliyanın Azərbaycanla dostluq nümayiş etdirmək istəyinin daha geniş AB regionu üçün öz təsirləri ola bilər. Avropadakı siyasi liderlər Rusiyadan şübhələnirlər və mövcud Rus enerjisindən mövcud asılılığa alternativləri araşdırmaqda maraqlı olacaqlar. Xüsusilə geopolitik mənzərə ABŞ-ın yeni prezidentinə uyğunlaşdıqca, Qərb güclərinin yeni alternativ axtarışında olması mümkün görünür. Azərbaycan üçün bu, doğru zamanda doğru yerdə olmaq imkanı ola bilər.

Patrik Landau dünyanın enerji, nəqliyyat və müdafiə sektorlarında çalışan bir sıra iri şirkətlərinə konsultasiya xidməti göstərən Maydex AG şirkətinin rəhbəridir

[1] https://ecfr.eu/article/commentary_almost_an_ally_italys_new_approach_to_azerbaijan_and_the_nagorno/